— Jakob Cleymans is (g)een activist en een naïeve en onverbeterlijke idealist. Hij studeert een combinatie van filosofie en geschiedenis, is betrokken bij Fridays for Future Antwerpen en staat ook mee aan het roer bij Coop Centraal, de democratische supermarkt. Hij hoopt niet samengevat te kunnen worden in één paragraaf en staat altijd open om in dialoog te treden met anders- en gelijkgezinden.

Als er één ding is waar onze maatschappij dringend nood aan heeft, dan is het verandering. Na een aantal rustige, voorspoedige decennia waarin het middenveld ingedommeld is, leven we opnieuw in tumultueuze tijden. De gevolgen van de klimaatcrisis worden steeds duidelijker, oorlog komt terug naar Europa en grote bedrijven beschermen hun monsterwinsten door hun werknemers te ontslaan of kinderen in dienst te nemen.

Het is dan ook niet verwonderlijk dat steeds meer mensen het heft in eigen handen willen nemen. ‘Iedereen activist!’ was een van de laatste campagnes van 11.11.11. Ik denk echter dat de activistische methode niet werkt. Ter info, ik ben zelf al jarenlang erg actief in de klimaatbeweging en spreek hier uit mijn eigen ervaring. Ik moet aan de andere kant ook bekennen dat het activisme waarover ik hier spreek een karikatuur is. Het is een soort Frankenstein opgebouwd uit verschillende ideeën, maar het onderliggende probleem blijft voor mij hetzelfde.

Activisten hebben grote doelen. Het einde van het kapitalisme, de ondergang van het patriarchaat en het einde van de fossiele industrie zijn eisen die regelmatig samen op een kartonnen bordje staan. Het siert hen dat ze ambitieus zijn. Ik ben het volmondig met hen eens dat die ambitie nodig is. Waar ik me vragen bij stel is hoe die doelen bereikt moeten worden.

Activisten hebben mij nog geen bevredigend antwoord kunnen geven op het probleem van macht. Als de fossiele industrie een plek aan de tafel krijgt bij onderhandelingen over het klimaat, dan is dat omdat zij genoeg macht hebben om dat af te dwingen, want, let’s face it, zonder de fossiele industrie zijn we reddeloos verloren. Zonder kunststof, benzine of elektronica houden we het geen week uit. Just Stop Oil is dus helemaal niet zo vanzelfsprekend als de naam doet vermoeden.

Macht krijg je door een grote, actieve achterban te hebben. Oliebedrijven hebben dat: iedereen koopt bij hen. Regeringen hebben dat: iedereen stemt op hen. Vakbonden hebben dat: ze vertegenwoordigen duizenden mensen. Activisten hebben dat niet. Wanneer ze 1000 mensen op straat of in actie krijgen is dat een grote overwinning. Toch wanen ze zich in een positie om dingen te eisen van de overheid: een ambitieus klimaatbeleid! In een poging meer mensen achter zich te krijgen, worden zulke eisen steeds verder uitgehold tot ze amper nog iets betekenen, zoals ‘Elke tiende van een graad telt!’ Dan blijf ik liever thuis…

Activisten hebben de neiging te denken dat mensen niet op de hoogte zijn van dingen. Dat ze gewone mensen ‘wakker moeten schudden’. Daardoor ligt de focus op symbolische acties, waarbij ze mensen tonen wat er mis is, in de hoop hen warm te maken om ook activist te worden. Die positie vind ik problematisch. Niet alleen omdat ‘gewone’ mensen veel meer weten dan activisten denken, maar vooral omdat niet iedereen in dezelfde positie zit. Wie hele dagen zware flessen in rekken zet, heeft geen energie om deel te nemen aan urenlange vergaderingen of acties met het risico op ofwel gevangenschap ofwel 0 effect.

Activisme is een individualistische wijze van actievoeren. Het is een soort hobby, die gedaan kan worden in de vrije tijd wanneer men er zin in heeft. Dat gaat echter radicaal in tegen de boodschap die organisaties als Extinction Rebellion verkondigen. Toch zijn zelfs de meest actieve leden cynisch over het bereiken van hun doelen. Ze blijven, begrijpelijkerwijs, gewoon hun nine-to-fivejobs doen, ondanks de nakende ondergang.

Activisme is steeds gefocust op actie! We moeten nù iets doen. Precies omdat het geen langetermijnengagement is, wordt er ook niet echt op lange termijn gedacht. Daardoor richten ze zich op doelen. In plaats van de fossiele industrie over te nemen en om te vormen in iets duurzaams, blokkeren ze voor één dag een onbelangrijk distributiecentrum of gooien ze soep tegen kunstwerken. Als het de aandacht maar vestigt op het probleem. Code Rood is een marktrisico geworden als elk ander. Uiteindelijk is het overnemen van Shell geen ambitieuzer doel dan ‘een einde aan het fossiele tijdperk’. Het is alleen minder fashionable.

In haar boek The Human Condition schrijft Hannah Arendt over hoe macht ontstaat uit pluraliteit. Onze inherente menselijkheid berust op gelijkenissen, maar ook op verschillen. Macht kan volgens haar nooit overwonnen worden door kracht (geweld). Wanneer uit die pluraliteit échte macht ontstaat, is die door geen enkel geweer nog te stoppen. De geschiedenis staat bol van voorbeelden die haar gelijk lijken te geven. Alle grote veranderingen zijn er gekomen omdat mensen er genoeg van hadden en zelf besloten dat het zo niet verder kon, al riskeerden ze met die mening hun leven. Al die voorbeelden hangen samen met enorm veel geweld, langs beide kanten. Geen Martin Luther King zonder de Black Panthers, geen vrouwenemancipatie zonder de suffragettes en geen Ghandi zonder een enorm aantal onafhankelijkheidsstrijders. Let wel: ik pleit niet voor geweld. Dan zou elke vorm van idealisme een tragedie worden. Ik denk dat we de systemen moeten gebruiken, zoals die systemen ons gebruiken en recupereren (denk aan de Pepsi-advertentie in navolging van de Black Lives Matter protesten). Laat ons de rotte plekken zoeken in ‘het systeem’ en het van binnenuit proberen om te vormen in plaats van tegen de nog steeds stevige stam te trappen en alleen onze voet te bezeren. Pas wanneer een oude boom omvalt en verteerd wordt, kan er een nieuwe groeien. Dit is geen pleidooi voor reformisme: wees radicaal! Maar onthoud dat de systemen die je wil aanpakken vele malen machtiger zijn dan jij.

Salon sessie Coöperaties: een vergeten ondernemingsvorm? door Jakob Cleymans op do 5 okt.