Film
PTA & HIS MASTERS
ONE MOVIE AFTER ANOTHER: Paul Thomas Anderson & his Masters
Filmgeschiedenis vertelt het verhaal van films die constant verder bouwen op elkaar. Als één hedendaagse regisseur dat weet, is het wel Paul Thomas Anderson, PTA voor professionele doeleinden. Maar dat voortbouwen op de schouders van de groten zorgt ook voor dilemma’s. Hoe kan je een western maken na John Ford, een komedie na Billy Wilder of een thriller na Alfred Hitchcock? Alles lijkt reeds gedaan in Hollywood.
PTA is gelukkig brutaal genoeg om de confrontatie aan te gaan met de klassiekers en een gesprek te beginnen met zijn voorgangers. Daarom kijken we in PTA & HIS MASTERS naar de officieuze filmische voorouders van Paul Thomas Anderson. We plaatsen de regisseur – een van de grootste Amerikaanse regisseurs van zijn generatie – naast de invloeden die hij ongegeneerd citeert in zijn werk.
Begrijp ons niet verkeerd: PTA is vernieuwend op zijn eigen manier. Er is niemand die films maakt die op zijn films lijken. The man is a master!
Film school is a con
“My filmmaking education consisted of finding out what filmmakers I liked were watching, then seeing those films.” Dat was de redenering achter PTA’s keuze om na twee dagen de NYU filmopleiding te verlaten en zijn inschrijvingsgeld terug te vorderen. “I learned the technical stuff from books and magazines, watching movies with the accompanying director’s audio commentary. Film school is a complete con, because the information is there if you want it.” En zijn leerschool werkte. Het geld dat hij uitspaarde, gebruikte PTA om de kortfilm CIGARETTES & COFFEE (1993) te draaien. Zijn eerste langspeelfilm HARD EIGHT (1996) baseerde hij op de kortfilm en vertelt het verhaal van veteraangokker Sydney, die de jonge John onder zijn vleugels neemt en hem Reno leert kennen.
De casinofilm ontleent elementen aan klassiekers uit het genre, zoals Jean-Pierre Melvilles BOB LE FLAMBEUR (1956), waar PTA niet enkel plotinspiratie haalde maar waarvan hij ook stijlkenmerken overnam. “We have the same tastes, I guess”, zegt Sydney in HARD EIGHT over zijn invloed op John. Maar dat zou evengoed kunnen gaan over Melville en PTA. BOB LE FLAMBEUR volgt het titelpersonage, een carrièregokker, die zijn surrogaatzoon de klappen van de zweep aanleert. Dezelfde smaak, blijkbaar, PTA?
“My filmmaking education consisted of finding out what filmmakers I liked were watching, then seeing those films.”
In the name of the father
“What I write has much to do with who I am,” zegt de regisseur over de autobiografische elementen in zijn werk. Zo was zijn vader Ernie Anderson een belangrijke inspiratiebron. Vader Anderson was een marinier tijdens WOII en probeerde het bij zijn terugkeer te maken als acteur, maar brak nooit echt door. In de 60s verwierf hij toch bekendheid als gastheer van de horrorfilmshow Shock Theater onder de podiumnaam Ghoulardi. “My dad was this sort of avant-garde guy who did all kinds of weird things. He was a true original,” een kwaliteit die de regisseur blijvend inspireert. Het was PTA’s vader die zijn eerste camera kocht en die hem aanmoedigde om filmmaker te worden.
PTA laat geregeld dominante vaderfiguren aantreden in zijn films, maar de meest memorabele figuur in die lijst is de geslepen oliemagnaat Daniel Plainview – vertolkt door een magistrale Daniel Day-Lewis – in THERE WILL BE BLOOD (2007). In zijn verkooppraatje gebruikt Plainview het begrip familie om het vertrouwen van toekomstige partners te winnen. “I run a family business. This is my son and my partner, H.W. Plainview. We offer you the bond of family that very few oilmen can understand.” Achter de schermen is Plainview een harde man, die zijn zoon in de steek laat wanneer zijn aanwezigheid niet meer nuttig is.
Een van dé invloeden die PTA citeert voor zijn olie-epos is John Hustons THE TREASURE OF THE SIERRA MADRE (1948). Humphrey Bogart vertolkt de bezeten olieman in deze film en Bogarts transformatie van goudzoeker naar door paranoia en hebzucht gedreven moordenaar echoot die van Day-Lewis. “When I watch it again, all of life’s questions and answers are there in the movie. The way to make movies, live your life, get along, everything.” Huston is een van PTA’s filmische vaders, die hem leert het leven te begrijpen.
Every day I’m Hustling
“You have to put on a good show first.” Met die uitspraak onderstreept PTA dat hij eerst en vooral een film maakt om te entertainen. En dat kan hij, zeker met een onuitputbare bron van inspiratie in filmgeschiedenis, literatuur, kunst en zijn eigen omgeving.
Maar al mag PTA beweren dat hij vooral wil entertainen, filmmaken is voor hem ook een manier om te blijven doorgaan in het leven. “The only way to respond to life is to keep going, to keep hustling, to keep running.” Dat is ook het centrale motto in PTA’s LICORICE PIZZA (2021). Hoofdpersonage Gary Valentine specialiseert zich in niet opgeven en dat dit resulteert in louche zaakjes is bijzaak. Het leven van de hustling tiener doet denken aan de tieners uit George Lucas’ AMERICAN GRAFFITI (1973). PTA haalde niet enkel narratieve inspiratie bij Lucas’ ultieme coming-of-age film. Op cinematografisch vlak zocht hij voor LICORICE PIZZA samen met co-cinematograaf Michael Bauman naar dezelfde naturalistische look en lo-fi charme van AMERICAN GRAFFITI.
“When I watch it again, all of life’s questions and answers are there in the movie. The way to make movies, live your life, get along, everything.”
The Pack
PTA is een maverick – of buitenbeentje – in hedendaags Hollywood. In een filmindustrie die haar succes door eenvormigheid waarborgt, is PTA’s oeuvre en werk opvallend vernieuwend.
Maar die vernieuwing creëert hij niet alleen. De regisseur omringt zich met een sterke crew en getalenteerde acteurs om zijn unieke visie vorm te geven. Zijn pack bestaat o.a. uit cinematograaf Robert Elswit, componisten Jon Brion en Jonny Greenwood, kostuumontwerper Mark Bridges en een terugkerende groep acteurs zoals wijlen Philip Seymour Hoffman en Philip Baker Hall, John C. Reilly en Julianne Moore. Hij laat Oscarwinnaars Daniel Day-Lewis en Joaquin Phoenix acteren naast actiehelden Tom Cruise en Mark Wahlberg. Met de hoofdrol voor Leonardo DiCaprio in zijn laatste film ONE BATTLE AFTER ANOTHER (2025) onderstreept PTA de samenwerking met A-listers opnieuw.
De vreemde eend in de bijt is misschien wel komiek Adam Sandler die een neurotische ondernemer met sociale angsten en dominante zussen mocht vertolken in de atypische romantische komedie PUNCH-DRUNK LOVE (2002). PTA schreef de rol met Sandler in het achterhoofd. Op de vraag of hij verrast was dat Sandler de serieuze rol aanvaardde, merkte de regisseur fijntjes op: “I’m a good director so he knew it would be a good movie.”
Met PUNCH-DRUNK LOVE wilde PTA de stijl van Fred Astaire-Ginger Rogers musicals emuleren, zoals SHALL WE DANCE (1937). In zijn eigen woorden: “Even though they were musicals they’re really romances more than anything else, they’re always about him getting with her and her getting with him, and fighting it out.”
In terms of style
PTA’s vroege films vertonen een duidelijke verwantschap met de New Hollywood regisseurs, met een grote schatplichtigheid aan Robert Altman, George Lucas, Jonathan Demme en Martin Scorsese. Zijn filmstijl reflecteert de energetische aanpak van deze regisseurs, maar voegt daar een epische verhaalstructuur met een focus op karakterstudies aan toe. Uiteindelijk maakt PTA films over zijn personages, waardoor zijn werk een tijdloze dimensie krijgt.
Zijn films worden inhoudelijk gelinkt door een begrip voor menselijke kwetsbaarheid, zonder daarover te oordelen. PTA verslaat het leven van ‘mislukte’ personages, maar investeert in hun verhaal waardoor het publiek meevoelt met deze antihelden en outsiders. Hoewel ze getekend worden door het leven, toont de regisseur personages die toch een connectie vinden met anderen in de wereld, vaak weg van de familie die hen tekortschoot. Er blijft altijd hoop. PTA’s films maken daardoor niet enkel een diepe filmische indruk, ze bezetten een plekje in je gedachten tot lang nadat de lichten in de zaal zijn aangegaan.
De dynamische camerabewegingen en het snelle ritme dat op ingenieuze wijze wordt aangevuld met populaire muziek leerde PTA van Scorsese. De tracking shots, van bijvoorbeeld de personage-introducties in BOOGIE NIGHTS (1997), hebben dezelfde cadans als het vloeiende camerawerk dat Scorsese tentoonspreidt in meesterwerken zoals gangsterfilm GOODFELLAS (1990).
PTA begon zijn carrière met ensemblefilms, waarin een resem personages in een reeks complexe verhalen optreden. Die keuze voor een uitgebreide cast en overlappende conversaties is schatplichtig aan Robert Altmans werk. MAGNOLIA (1999) wordt zo herkend als een ode aan Altmans SHORT CUTS (1993), beide opgebouwd rond elkaar kruisende verhalen met Los Angeles als decor.
Later brengt PTA iconische figuren zoals Daniel Plainview (THERE WILL BE BLOOD), Freddie Quell en Master Dodd (THE MASTER), Doc Sportello (INHERENT VICE), Reynolds Woodcock (PHANTOM THREAD) en Ghetto Pat (ONE BATTLE AFTER ANOTHER) op de scène. Die focus op memorabele personages haalde PTA bij regisseurs zoals John Huston, Alfred Hitchcock en Akira Kurosawa. In dit programma verbinden we PTA’s films zoals kostuumdrama PHANTOM THREAD (2017) met Hitchcocks gothic thriller REBECCA (1940) en zijn hyperkinetische neo-noir komedie INHERENT VICE (2014) met Kurosawa’s naoorlogse detectivefilm STRAY DOG (1949).
“I have a feeling, one of those gut feelings, that I’ll make pretty good movies the rest of my life.”
¡Viva la revolución!
Naast persoonlijke passieprojecten die beginnen bij een favoriet boek of een andere fascinatie, is PTA ook uitermate geïnspireerd door Amerikaanse politiek, recent en in het verleden.
THE MASTER (2012) – naar eigen zeggen PTA’s favoriet van zijn eigen werk – reflecteert het politieke klimaat van het Amerika van de 50s, de desillusie van terugkerende soldaten en de groei van religieuze oplichterij in een tijd waarin mensen wanhopig op zoek waren naar zingeving. De perfecte voedingsbodem voor cultvorming die zich op kwetsbare individuen richtte. In THE MASTER ontmoet cultleider Lancaster Dodd de veteraan Freddie Quell en wijdt hem in in de leer van The Cause, een geloofsovertuiging gebaseerd op het voorbeeld van Scientology. Een van PTA’s invloeden op de film was John Hustons documentaire LET THERE BE LIGHT (1946) over terugkerende WOII veteranen met PTSS. Ten tijde van Hustons docu erkende de overheid de ziekte niet en de film werd decennialang verborgen. De invloed van LET THERE BE LIGHT op THE MASTER maakt die laatste een duidelijke anti-oorlogsfilm.
PTA’s nieuwste film ONE BATTLE AFTER ANOTHER (2025) reflecteert op het hedendaagse politieke klimaat in de VS. Met politiek geweld als centraal thema en een gefaalde revolutie die tot drinken aanzet, hult PTA zijn maatschappelijke commentaar in ironie. De regisseur linkt zijn laatste werk met verschillende invloeden, waaronder de minder bekende Sidney Lumet-film RUNNING ON EMPTY (1988). De narratieve overlappingen zijn onbetwistbaar: beide films tonen het domino-effect van de zonden van ouders op hun kinderen en de gevolgen van revolutie. Hoe rechtvaardig de zaak ook is, het systeem aanvallen heeft een prijs.
PTA: the visionary
PTA lijkt een zesde zintuig te hebben voor Amerikaanse ‘ontwikkelingen’. Zijn films voorspellen vaak de volgende maatschappelijke stormen: van fascisme in olievelden in THERE WILL BE BLOOD, cultvorming in tijden van spirituele wanhoop in THE MASTER, tot alpha male brainwashing in MAGNOLIA. PTA laat zich beïnvloeden door de filmgeschiedenis, maar is een visionair in zijn eigen recht. Hij maakt niet enkel briljante cinema, gebaseerd op briljante cinema, maar is één van de weinige kunstenaars die blootlegt waar Amerika vandaan komt en naartoe lijkt te gaan.
Maar, zoals gezegd, PTA blijft nuanceren met hoop. “I have four kids. I’d better be fucking optimistic.” Zijn kinderen zijn de reden waarom de regisseur hoopvol blijft. En zijn films – weliswaar verpakt in PTA’s herkenbare profane, contradictorische, ironische en hyperkinetische stijl – zijn dat sprankeltje hoop voor de rest van ons.
(35MM) Om de meesterwerken uit dit programma helemaal tot hun recht te laten komen, vertonen we verschillende titels op pellicule, met dank aan CINEMATEK en aan ons projectieteam. Het gaat om:
- BOOGIE NIGHTS (PTA, 1997)
- MAGNOLIA (PTA, 1999)
- PUNCH-DRUNK LOVE (PTA, 2002)
- THERE WILL BE BLOOD (PTA, 2007)
- GOODFELLAS (Martin Scorsese, 1990)
- SHORT CUTS (Robert Altman, 1993)
- SHALL WE DANCE (Mark Sandrich, 1937)
- THE TREASURE OF THE SIERRA MADRE (John Huston, 1948)
- AMERICAN GRAFFITI (George Lucas, 1973)
